بصیرت ۸

تفسیر جالب و دقیق علامه مصباح یزدی از مقام اهل بیت (علیهم السلام)

عضو خبرگان رهبری گفت: آیا خدائی که قدرت مطلق دارد، نمی تواند مخلوقی را بیافریند که همه قدرت ها و امتیازات امکانی را به صورت نامحدود و بدون مرز داشته باشد؟ از نظر عقلی، چنین چیزی اشکال ندارد و محالی نیز لازم نمی آید. از این رو آیا اهل بیت (ع) نمی توانند همان مخلوق باشند؟ چرا که در زیارت جامعه عباراتی وجود دارد که چنین برداشتی را تأیید می کند.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در دیدار با جمعی از طلاب مدرسه علمیه رشد، با اشاره به روایتی از امیر مومنان (ع) اظهار داشت: طبق فرمایش حضرت علی (ع)، دو گروه درباره ایشان به خطا رفته اند و هلاک شده اند. گروهی که ایشان را انکار کرده و نشناختند و گروهی که غلو کرده و ایشان را از حد مخلوق بالاتر برده و خالق دانسته اند.

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به این که گروهی در مورد اهل بیت (ع) تفریط و گروهی افراط می کنند، اظهار داشت: اما تعیین این که حد وسط کجاست، به سادگی امکان پذیر نیست، و مثلا نمی توان گفت اگر خداوند صد باشد و مخلوقات عادی صفر، حد وسط که اهل بیت (ع) باشند، پنجاه هستند!

وی با اشاره به این که ما انسان ها در این جهان مادی زندگی کرده و با محسوسات سر و کار داشته و خیلی نمی توانیم فراتر از آن را درک کنیم، اظهار داشت: به عنوان نمونه می دانیم خداوند، عالم و قادر است، اما فکر می کنیم علم وی نیز مانند ما به معنای صورت ذهنی است؛ البته در درجه بالاتری. در حالی که چنین نیست و سنخ علم خداوند با سنخ علم ما متفاوت است و ما نمی توانیم آن را درک کنیم.

استاد تفسیر قرآن کریم ادامه داد: هم چنین اهل بیت (ع) نیز دارای مقامی هستند که قدرت درک آن ها را نداریم. لذا وقتی در زیارت جامعه کبیره می خوانیم که آن ها به صورت انواری خلق شده اند که محیط بر عرش خداوند هستند یا در روایات شیعه و اهل سنت می بینیم که گفته شده اولین نوری که خلق شد، نور پیامبر (ص) و علی (ع) بود تا زمانی که در صلب عبدالله و ابیطالب قرار گرفتند، نمی توانیم واقعیت آن را درک کنیم که چگونه بر عرش – که آن هم مادی نیست – احاطه دارند و چگونه نوری بوده اند.

این فیلسوف و متفکر اسلامی در تبیین مقام اهل بیت (ع) اظهار داشت: آیا خدائی که قدرت مطلق دارد، نمی تواند یک مخلوقی را بیافریند که همه قدرت ها و امتیازات امکانی را به صورت نامحدود و بدون مرز داشته باشد؟ از نظر عقلی، چنین چیزی اشکال ندارد و محالی نیز لازم نمی آید. از این رو آیا اهل بیت (ع) نمی توانند همان مخلوق باشند؟ چرا که در زیارت جامعه عباراتی وجود دارد که چنین برداشتی را تأیید می کند؛ مثل این که هر جا غم و اندوهی رفع می شود به برکت شما اهل بیت است و هر خوبی در هر کجا که وجود داشته باشد، منبع و اصلش اهل بیت هستند.

وی ادامه داد: لذا هر چند ائمه (ع) از لحاظ مادی، در زمانی به دنیا آمده اند و در زمانی نیز به شهادت رسیده اند، اما در عین حال دارای مقامی – با عنوان مقام نورانیت – هستند که همه چیز از شعاع وجود آن ها خلق شده است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به عباراتی از زیارت جامعه کبیره و برخی از روایات خاطر نشان کرد: در واقع خداوند متعال مخلوقی را خلق کرده که مخلوقات دیگر در پرتو شعاع آن ها و به عبارت دیگر به طفیلی وجود آن ها، خلق شده اند. همان گونه که گاه انسان درختی را کاشته و به آن رسیدگی می کند، و هدفش پرورش دادن آن درخت است، اما به طفیل وجود آن درخت، برخی گیاهان دیگر نیز از زمین می رویند. لذا حد وسط در مورد ائمه، نیمه راه میان صفر و صد نیست، بلکه نزدیک به خداوند متعال هستند که همه چیز از شعاع وجود آن هاست.

وی با بیان این که وجود روایات متواتر از یک سو و لازم نیامدن محال از سوی دیگر، سبب تقویت این نوع تعبیر در مورد اهل بیت (ع) می شود، ادامه داد: اما مشکل دیگری وجود دارد و آن عدم توان انسان ها در درک مقام نورانیت ائمه (ع) است، که امری طبیعی است، زیرا وقتی از شناخت روح خودمان که با آن حرف می زنیم، تصمیم می گیریم، اراده می کنیم و … عاجز هستیم، قطعا شناخت مقام نورانیت ائمه (ع) برای ما دشوار تر است.

استاد برجسته فلسفه حوزه علمیه قم ادامه داد: اگر پذیرفتیم که خداوند طبق آیه ای از قرآن کریم، نور است که همه کمالات را داراست، می تواند در شعاع خود انوار دیگری را بیافریند که همه کمالات امکانی را دارا باشند، البته قطعا مقام نورانیت آن ها و این که محیط بر عرش خداوند هستند، در عرصه مادی نیست.

وی ادامه داد: مسأله مهم تر این است که چه رابطه ای بین مقام نورانیت و بدن جسمانی آن ها وجود دارد و کسانی که انوار الهی هستند و همه کمالات امکانی را دارا هستند، به چه دلیل به عبادت می پردازند؟ چرا که عبادت برای رسیدن به کمال است و آن ها همه کمالات را دارا هستند.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان این که اهل بیت (ع) در مقام نورانیت خود، انواری بسیط هستند که همه کمالات را دارند، اظهار داشت: اما باید توجه داشت که تجلی کمالات در دنیای مادی به صورت تدریجی است.

وی ادامه داد: علم و درک کسی که هشتاد سال به مطالعه و تحقیق و کسب علم بپردازد، در مقابل درک لحظه ای اهل بیت (ع) در لحظه جنینی، بسیار کمتر است؛ لذا امروز می بینیم بزرگان اولیاء خدا وقتی مشکلی برایشان پیش می آید، به شیر خواره سید الشهدا (ع) متوسل می شوند.

عضو خبرگان رهبری با ذکر مثالی اظهار داشت: وجود اهل بیت (ع) در بین سایر مخلوقات – بلا تشبیه – مانند زنبورهای ملکه است نسبت به سایر زنبورها. همان گونه که همه زنبورها از یک مادر به دنیا می آیند، اما برخی ملکه و برخی کارگر می شوند، در بین همه اولاد آدم نیز، فقط چهارده نفر به مقام اهل بیت می رسند و این ظرفیت را دارند.

وی با اشاره به عبادت اهل بیت (ع) خاطرنشان کرد: جسم اهل بیت (ع) در واقع شعاعی از وجود نورانیت آن هاست و از آن جا که تکامل در جهان مادی به صورت تدریجی است، آن ها نیز به عبادت می پردازند و سیر تکامل جسمانی آن ها مانند سایر انسان هاست، البته در افق دیگری.

عضو خبرگان رهبری در ادامه با طرح این سئوال که آیا رابطه ما با اهل بیت (ع) که دارای چنین مقامی هستند، چگونه است و جایگاه توسل و شفاعت اهل بیت (ع) کجاست، خاطر نشان کرد: نوعی تفکر در برخی از روشنفکران غیر شیعی وجود دارد که بر اساس آن معتقدند بالاخره اهل بیت (ع) نیز افرادی مانند سایر انسان ها هستند و همان گونه که ما تکالیفی داریم، آن ها نیز همان تکالیف را دارند و هر چیز بر ما واجب باشد بر آن ها نیز واجب است. لذا چه نیازی به توسل و استمداد از کسانی وجود دارد که بنده ای مثل ما هستند؟

وی با اشاره به روایتی از سول خدا (ص) مبنی بر برتر بودن یک ضربه علی (ع) در روز جنگ خندق از تمام عبادات جن و انس، خاطرنشان کرد: شاید در بدو امر، این تعبیر، یک تعبیر شاعرانه و مبالغه آمیز به شمار آید. چون این که تنها یک عمل علی (ع) برابر با عبادت میلیاردها جن و انس باشد، شبیه به مبالغه است. اما مگر نمی شود فرض کرد که نماز یک نفر، ثوابی ده برابر، صد برابر، هزاران یا میلیاردها برابر ثواب نماز دیگری داشته باشد؟ لذا هیچ محالی پیش نمی آید که یک عمل و عبادت شخصی به خاطر برخی مبادی نفسانی مانند معرفت و اخلاص، افضل از عبادات همه جن و انس باشد؛ آن هم عبادت کسی که در حدی از معرفت است که می گوید اگر همه جن و انس جمع شوند و سخنی خلاف من بگویند، در عقیده ام شک نمی کنم!

عضو خبرگان رهبری با اشاره به این که هدف از خلقت انسان، عبادت و رسیدن به کمال است، ادامه داد: وقتی خداوند بنده ای مانند علی (ع) دارد که یک عبادتش از همه عبادات ثقلین بالاتر است، قطعا با وجود وی و امثال وی – اهل بیت (ع) – حکمت و هدف خلقت خداوند محقق شده است و نیازی به مخلوقات دیگر نبوده است، اما سایر مخلوقات به طفیل وجود آنها خلق شده اند.

علامه مصباح یزدی خاطر نشان کرد: خداوند متعال، از سر لطف راهی را قرار داده است که امثال ما که نمی توانند به حد نصاب کمال برسند، به اهل بیت (ع) که کامل ترین افراد هستند، متوسل شده تا آن ها برایشان استغفار کنند و خدا گناهان و کمبودهایشان را ببخشاید.

وی در پایان خاطر نشان کرد: ما که به طفیل وجود علی (ع) خلق شده ایم و طبیعتا عیب هایی را در انجام تکلیف داشته ایم، لطف خداوند شامل حالمان شده تا مهمان اهل بیت (ع) باشیم و از طرفی، محبتی نیز در دل اهل بیت (ع) قرار داده که آن ها نیز برای ما استغفار نمایند؛ لذا با توسل به اهل بیت (ع) و استمداد از آن ها، خداوند نقص ها و کمبودهایمان را می بخشد و می توان گفت چیزی نیست که در سایه توسل نتوان به آن رسید.